Gebruiksgemak
Om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk verpakkingen worden geretourneerd, moet het systeem zo toegankelijk mogelijk zijn voor alle gebruikers.
Uit een studie van Eunomia (2022) blijkt dat de meest succesvolle statiegeldsystemen allemaal uniform en consistent van opzet zijn, zodat het gebruiksgemak voor de gebruikers gewaarborgd is. Duidelijke communicatie – vergemakkelijkt door een uniform systeem – zorgt ervoor dat consumenten zonder problemen deelnemen.
De toegankelijkheid van de inleverpunten is essentieel voor het succes van een statiegeldsysteem volgens Eunomia. Met een inleverpunt op een verkooppunt kunnen consumenten hun verpakkingen terugbrengen naar plaatsen waar ze regelmatig winkelen. Bovendien kan de aanwezigheid van personeel bij het verkooppunt hulp bieden aan consumenten die moeite hebben met het terugbrengen van hun verpakking (bijvoorbeeld door handmatige teruggave aan de balie). Het inleveren van verpakkingen is anoniem, eenvoudig en direct. De consument krijgt zijn statiegeld metee, terug, meestal in de vorm van contant geld of een waardebon die onmiddellijk kan worden gebruikt.
De Eunomia-studie waarschuwt voor de risico’s van het opzetten van inleverpunten zonder toezicht, zoals onbewaakte openbare ruimten. Er is namelijk een verhoogd risico op misbruik van het systeem en consumenten kunnen in geval van problemen niet worden geholpen. Eunomia stelt zelfs dat deze onbewaakte punten kunnen leiden tot meer zwerfvuil rond deze inleverpunten (Eunomia, 2022, p6).
Wij zijn daarom voorstander van een uniform en eenvoudig systeem, waarbij alle consumenten hun verpakkingen kunnen inleveren op geschikte locaties, waar ze geholpen kunnen worden en direct hun statiegeld terugkrijgen.
Maximale transparantie
Omdat zwerfafval een maatschappelijke plaag is, gaat het statiegeldsysteem ons allen aan. Consumenten, maar ook gemeenten, boeren, milieuorganisaties… Een goed doordacht statiegeldsysteem moet dus een transparant systeem zijn waarin we allemaal inspraak hebben.
Hoewel producenten verantwoordelijk zijn voor de verpakkingen die zij op de markt brengen, is het niet wenselijk dat zij alleen het hele systeem kunnen regelen. Zij kunnen dan namelijk beslissingen nemen die hun eigen belangen bevoordelen en niet die van de samenleving als geheel.
Daarom moet ook de werking van het systeem openbaar worden gemaakt. Dit kan bijvoorbeeld door informatie zoals financieringsgegevens, financieringsbesluiten, beheer en toezeggingen van de systeembeheerders openbaar te maken. Maar ook door regelmatige en duidelijke publicatie van de prestatieresultaten van het systeem.
Wij moeten onze mening kunnen geven over de prestaties van het systeem. Op die manier kunnen we allemaal bijdragen aan de verbetering van het systeem, zodat het efficiënter wordt en voor iedereen toegankelijk is.
Minder zwerfvuil
De belangrijkste doelstelling van een statiegeldsysteem is te zorgen voor een aanzienlijke vermindering van verpakkingen in het zwerfafval. Er is een omgekeerd evenredige relatie tusse de hoogte van het statiegeld, en de aanwezigheid van de verpakking in het zwerfafval (Eunomia, 2012). In een studie in opdracht van de Nederlandse overheid schat CE Delft (2017) dat statiegeld op plastic blikjes en kleine flesjes het aandeel van deze verpakkingen in het zwerfafval met 70-90% kan verminderen. Deze reductie wordt in de praktijk bevestigd, zoals blijkt uit Maatregelen in bijvoorbeeld Nederland en Denemarken bevestigen deze reductie in de praktijk.
Dat de verpakkingen daadwerkelijk worden ingezameld kan in een statiegeldsysteem gemeten worden. Bij de meeste Europese systemen gebeurt dit systematisch door het tellen van de verpakkingen op het verkooppunt of in telcentra. Op die manier kan precies worden nagegaan hoeveel statiegeldverpakkingen daadwerkelijk worden ingeleverd, en dus hoe doeltreffend het systeem is.
Minder grondstoffen
Er bestaat al heel lang statiegeld op herbruikbare glazen verpakkingen. Het was de gemakkelijkste manier om ervoor te zorgen dat dergelijke verpakkingen konden worden teruggebracht en opnieuw gevuld, zodat ze steeds opnieuw konden worden gebruikt, waardoor de levenscyclus van de verpakking langer wordt en gebruik van nieuwe grondstoffen wordt vermeden.
Met de opkomst van de eenmalige verpakking zijn er steeds meer verpakkingen op de markt gekomen waarop geen statiegeld wordt geheven. Toch is er nog steeds statiegeld voor hergebruik op onze bieren en andere herbruikbare flessen.
Statiegeld is dus niet alleen een effectief middel om het aandeel van verpakkingen in het zwerfafval te verminderen, het is ook noodzakelijk om de trend van eenmalige verpakkingen te keren en terug te keren naar herbruikbare verpakkingen. Dit zal onze afhankelijkheid verminderen van steeds schaarser wordende grondstoffen waarvan de winning en het gebruik rampzalige gevolgen hebben voor het milieu.
Levenscyclusanalyses van verpakkingen hebben aangetoond dat hergebruik van drankverpakkingen veel milieuvriendelijker is dan recycling (Ademe, 2009).
Het statiegeld is dus een noodzakelijke stap naar een echte kringloopeconomie waarin verpakkingen niet bestemd zijn om na één keer gebruik te worden weggegooid en vernietigd, maar vele malen kunnen worden hergebruikt, waardoor de impact ervan wordt geminimaliseerd door de levenscyclus te verlengen.