Zwerfinator: Veel meer drankverpakkingen op straat in België

Deze blogpost is geschreven door Dirk Groot, de Zwerfinator, één van de initiatiefnemers voor de oprichting van de Statiegeldalliantie.

In Nederland is er een enorme afname te zien van de drankverpakkingen in het zwerfafval door de uitbreiding van statiegeld naar blikjes en plastic flesjes. De totale hoeveelheid zwerfafval is hierdoor ook afgenomen. In België is dit nog niet gebeurd. Zwerfinator herhaalde begin augustus 2024 zijn onderzoek dat hij in 2022 in België deed. Daarbij vond hij 25% meer drankverpakkingen dan in 2022.

Het onderzoek

In mei 2022 deed Zwerfinator een onderzoeksopdracht in België. Hij deed daarbij 47,1 kilometer onderzoek in zeven plaatsen verspreid over het land: Brussel, Antwerpen, Merksem, Verviers, Luik, Machelen en Fléron. Zwerfinator schreef erover in dit artikel (Franse versie). In augustus 2024 herhaalde hij dit onderzoek om te kunnen zien hoe de situatie nu is.

Het onderzoek vond op dezelfde manier plaats zoals Zwerfinator al jaren in Nederland doet. De cijfers van zijn onderzoeken worden door Rijkswaterstaat sinds 2019 ook elk halfjaar meegenomen in de rapportages voor de staatssecretaris en de Tweede Kamer.

Onderaan dit artikel vindt u een weergave van de onderzochte trajecten.

Meer drankverpakkingen dan in 2022

In 2022 werden 2398 drankverpakkingen gevonden, in 2024 waren dat er 2990. Dit betekent dat er 592 drankverpakkingen meer werden gevonden, een toename van 25%. Deze toename werd vooral veroorzaakt door een toename van de plastic flessen (+45%) en de blikjes (+20%). De overige drankverpakkingen (drankkartons, drinkzakken en glazen flessen) namen af met 13% 

In Nederland namen de blikjes en plastic flesjes in het zwerfafval de laatste jaren met 79% af. Zie hiervoor dit artikel en bijbehorend onderzoeksrapport.

Vergelijking met Nederland

In 2022 vond Zwerfinator gemiddeld 51,2 drankverpakkingen per kilometer, in 2024 waren dat er 63,5. Voor de uitbreiding van statiegeld werden dit soort aantallen ook wel gevonden. In soortgelijke omgevingen in 9% van de onderzoeken. De laatste keer dat dit gebeurde was in februari 2023 in Amsterdam, vlak voor de invoering van statiegeld op blikjes. Daarna is er in Nederland een zeer grote afname te zien.

In het onderzoek in België werden per kilometer ook 12,4 bekers gevonden. In Nederland vond Zwerfinator in zijn onderzoeken in 2024 tot nu toe 10,2 bekers per kilometer. Dit cijfer is vooral een indicatie dat de hoeveelheid overig zwerfafval in dit onderzoek weinig afwijkt van die in Nederland. Wel een groot verschil is dat er 179 grote plastic flessen werden gevonden. In Nederland worden en werden die zelden in het zwerfafval gevonden omdat hierop al heel lang statiegeld zit. 

Voor een echt goede vergelijking met Nederland is natuurlijk meer onderzoek nodig, belangrijkste verschil voor dit onderzoek is uiteindelijk dat er in Nederland inmiddels veel minder drankverpakkingen op straat liggen en dat er in dit onderzoek in België veel meer werden gevonden. Alle goede bedoelingen, campagnes, opruimacties en sensibilisering ten spijt gebeurt in België wat in Nederland ook gebeurde voordat er statiegeld werd ingevoerd: de hoeveelheid drankverpakkingen in het zwerfafval neemt alleen maar toe.

Prullenbakken

In de media in Nederland wordt veel geschreven over de problemen met de prullenbakken die worden leeggehaald voor het statiegeld. Dit is een fenomeen dat zich voornamelijk afspeelt in bepaalde drukke delen van de grote steden en in de rest van het land gebeurt dit niet of nauwelijks. Daar zijn de prullenbakken juist veel leger en is er ook een afname te zien van de totale hoeveelheid zwerfafval.

Voor de invoering van statiegeld op blikjes waren er overal in Nederland veel overvolle prullenbakken, die ook weer voor extra zwerfafval zorgden. Een groot deel van de inhoud van deze prullenbakken bestond uit blikjes en plastic flesjes. In de prullenbakkenonderzoeken van Zwerfinator is de hoeveelheid blikjes en plastic flesjes in de prullenbakken inmiddels ook met 80% afgenomen. 

In het onderzoek in België in 2024 zag Zwerfinator veel overvolle prullenbakken die op hun beurt ook weer voor zwerfafval zorgen. Ook in België kunnen de gemeentediensten de grote hoeveelheid afval en zwerfafval niet meer goed en tijdig verwerken.

In de campagne “Operation Overload” in 2022 brachten de Plastic Avengers het probleem van de overvolle prullenbakken in beeld en schreven op basis daarvan een adviesrapport met aanbevelingen. De tweede kamer gaf de staatssecretaris opdracht om met deze adviezen aan de slag te gaan. Op 20 September wordt tijdens de Plastic Avengers Conferentie verder ingegaan op hoe dit verder kan worden aangepakt met betere en slimmer ontworpen verpakkingen.

Tot slot

Dit onderzoek gaat over zwerfafval en niet over de inzameling van afval. In België wordt plastic afval op een andere manier ingezameld dan in Nederland en dat schijnt zeer goed te werken. Mensen zetten blauwe zakken met plastic afval voor de deur en de gemeente haalt die op. Dit systeem doet echter op geen enkele wijze iets tegen zwerfafval. Zwerfafval wordt voornamelijk  veroorzaakt door onderweg-consumptie, het is afval dat niet thuis in een aparte prullenbak of zak wordt gedaan, maar in de openbare prullenbak of op straat belandt. En blauwe zakken voorkomen geen zwerfafval en ze ruimen ook niet op. Statiegeld doet dat wel.

Onderzochte trajecten

18 organisaties sturen brief voor een effectief statiegeldsysteem naar drie regionale milieuministers van België

Vandaag hebben achttien verschillende organisaties een brief naar de drie gewestelijke milieuministers gestuurd, met de dringende oproep voor een effectief statiegeldsysteem overal in België. Onder de ondertekenaars zijn verschillende organisaties die zich eerder al hebben aangesloten bij de Statiegeldalliantie.  

Het zwerfvuil probleem 

In de brief vragen de organisaties de milieuministers om maatregelen te nemen om de doelstelling van zwerfafval vermindering te halen, zoals beloofd. Eerder zijn er pogingen gedaan om deze te halen, bijvoorbeeld met proefprojecten in Wallonië en Brussel, en de proefprojecten in Vlaanderen rond het ‘digitale’ statiegeld. Deze projecten bleken echter niet effectief te zijn om het zwerfvuil probleem op te lossen. Ook organiseren Mooimakers en Be Wapp jaarlijks regionale schoonmaakacties, maar ook deze verbeteren de situatie niet.

De oplossing om flesjes en blikjes uit het zwerfvuil te houden

De bewezen oplossing om van blikjes en flesjes geen zwerfafval te maken, volgens de ondertekenaars? Statiegeld! Zo zijn Letland, Litouwen en Slowakije enkele voorbeelden van de Europese landen waar de invoering van het statiegeld met inzameling op het verkooppunt werkt. In deze landen komen namelijk bijna geen plastic flesjes en blikjes meer in het zwerfvuil terecht. Daarom roepen de achttien organisaties op om niet het wiel uit te gaan vinden, maar het voorbeeld van andere Europese landen op te volgen en zo snel mogelijk een effectief, klassiek statiegeldsysteem in te voeren.  

Geen woorden, maar daden

Ministers spraken zich al eerder uit over een statiegeldsysteem, zo zei Vlaams minister Zuhal Demir dat statiegeld onvermijdelijk is. Anderzijds verklaarde haar Waalse collega Céline Tellier onlangs dat we nog maar enkele meters van de eindstreep verwijderd zijn. Daarnaast sprak de Brusselse minister van Leefmilieu zich onlangs uit over het klassieke statiegeld. Volgens de ondertekenaars van de brief zijn dit veel woorden, maar weinig daden. Daarom dringen zij er nogmaals op aan om zo snel mogelijk een effectief statiegeldsysteem in te voeren in België. 

De Statiegeldalliantie zet zich al jaren in voor een statiegeldsysteem dat effectief zwerfvuil aanpakt en deelt daarom ook graag deze boodschap. Klik hieronder op de button om de brief te lezen en help mee de boodschap te verspreiden via social media. 

De brief werd ondertekend door: 

Algemeen Boerensyndicaat
ATD Vierde Wereld
Boerenbond 
Bond Beter Leefmilieu
Canal It Up
Canopea
Collectif de la Consigne Bruxelloise
Fair Resource Foundation
Fédération Wallonne des Agriculteurs
Ferm
FUGEA
Greenpeace
Gents Milieufront
Landelijke Gilden
Natuurpunt
Proper Strandlopers
Réseau Wallon de Lutte contre la Pauvreté
Testaankoop

Roemenië voert statiegeld in op flessen en blikjes

Goed nieuws: Roemenië voert vanaf vandaag, 30 november, statiegeld in op flessen en blikjes. Hiermee is Roemenië het veertiende land in Europa dat statiegeld heeft ingevoerd. 

Consumenten krijgen nu 0.50 Roemeense leu (zo’n €0.10) terug per verpakking die zij inleveren. Dit betreft plastic flesjes en blikjes, maar ook glazen flessen van bier, wijn en sterke drank. Het inleveren kan via automaten in supermarkten, maar ook manueel door de flessen en blikjes af te geven bij de kassa van de supermarkt. 

Eerder deze week is er in Roemenië het eerste regionale inzamelcentrum geopend om alle flessen en blikjes te kunnen sorteren en recyclen. RetuRO Sistem Garanție Returnare SA, de organisatie die verantwoordelijk is voor het statiegeld, is van plan nog eens 16 soortgelijke centra te openen, die elk bijdragen aan de transformatie van Roemenië in een groener land. 

Zwerfvuil is in Roemenië lange tijd een probleem geweest waar geen oplossing voor leek te komen. Door de komst van statiegeld is elk flesje of blikje dat wordt ingeleverd een stap in de richting van een schoner Roemenië. 

Lokale besturen willen geen statiegeldsysteem via vuilnisbakken op straat

De lokale besturen willen niet dat de terugname van statiegeldverpakkingen via openbare vuilnisbakken verloopt. Volgens de VVSG heeft dit digitaal statiegeldsysteem zijn nut niet bewezen. De lokale besturen vrezen ook te moeten opdraaien voor een deel van de kosten. De VVSG liet dit ook zo weten aan Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir.

In 2015 voerde de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) een grondige studie uit naar de effecten van een klassiek statiegeldsysteem in Vlaanderen, dat is een systeem waarbij de inzameling via de supermarkten loopt. Het huidige traject –waar de industrie voorstander van is- loopt niet via winkels, maar via de openbare ruimte. Dat is nog onvoldoende helder, het digitale statiegeldsysteem is niet afdoende getoetst en de economische, financiële, sociale en ecologische impact ervan is niet voldoende geëvalueerd.

Het centrale doel van een statiegeldsysteem is de vermindering van drankverpakkingen in zwerfvuil. Volgens de VVSG zijn de lopende pilootprojecten onvoldoende om een beslissing te nemen over de invoering van dit digitaal systeem. ‘Een van de voornaamste zorgen van de lokale besturen is het voorstel om de terugname van statiegeld via het openbaar domein te laten verlopen. In het onderzoek van de industrie, is het onvermijdelijk dat er uiteindelijk verborgen kosten bij de lokale besturen terecht komen’, aldus Wim Dries, voorzitter VVSG.

VVSG is tegen elk scenario waarbij de terugname van drankverpakkingen via publieke vuilnisbakjes of terugnamemachines op het openbaar domein verloopt en lokale besturen een rol moeten spelen bij de verdeling van de thuisscanner. De industrie moet volledig verantwoordelijk zijn voor de invoering van een statiegeldsysteem.

‘In elk statiegeldsysteem moet er een rol zijn voor de supermarkten op vlak van terugname. We stellen vast dat het scenario waarbij de inzameling via de PMD-zak thuis in combinatie met de inzameling via supermarkten op vandaag niet onderzocht wordt’, zegt Paul Macken, voorzitter van Interafval, VVSG wijst er op dat er nog steeds een aantal fundamentele vragen zijn bij het digitaal statiegeldsysteem waar vandaag nog te weinig antwoorden op zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld over digitale inclusie, fraudebestendigheid en privacy. Hier moet op korte termijn een antwoord op komen.

De VVSG vraagt dat de Vlaamse Regering zich houdt aan de timing die ze zelf heeft opgelegd, namelijk de invoering van een statiegeldsysteem in 2025. Dit statiegeldsysteem moet een effectieve impact op zwerfvuil hebben en tegelijkertijd een betere inzameling van drankverpakkingen mogelijk maken. De volledige verantwoordelijkheid dient bij de verpakkingsindustrie en de distributiesector te worden gelegd.  

Uit het persbericht van VVSG (16-11-2023), geschreven door Loes Weemaels - Projectmedewerker verpakkingsafval VVSG

Kiest België voor klassiek of digitaal statiegeld op blik en petflesjes?

Uit het persbericht van Testaankoop, 10 november 2023: 

België wil in 2025 een statiegeldsysteem invoeren op plastic flessen en blikjes, om zo de hoeveelheid zwerfvuil te verminderen. Twee op de drie consumenten zien zo'n systeem zitten, zolang het gaat om klassiek statiegeld toch. Van digitaal statiegeld zijn maar weinig mensen fan, zo blijkt uit onze enquête.

Tegen 2025 wil ons land statiegeld invoeren voor plastic flessen en blikjes. Dat zou betekenen dat je boven op de prijs van een drankblikje of petfles een kleine som extra betaalt, die je terugkrijgt op het ogenblik dat je de lege verpakking inlevert.

Een goed idee om zwerfvuil tegen te gaan, maar eerst moeten de verschillende gewesten het eens geraken over welk systeem ze willen implementeren: klassiek statiegeld met fysieke inzamelpunten, of een digitaal systeem met codes zoals de QR-codes op verpakkingen en vuilnisbakken. Wij verkiezen het klassieke systeem, en ook uit onze enquête blijkt dat er bij de consument een groter draagvlak is voor het klassieke systeem zoals we dat al kennen voor glazen bierflesjes.

Twee op de drie Belgen zijn voorstander van statiegeld

Als lid van de Statiegeldalliantie pleit Testaankoop al jaren voor statiegeld op petflessen en blikjes, en ook de consument is vragende partij. Twee op de drie consumenten zijn voorstander van zo'n systeem, zo blijkt uit eerdere enquêtes en opnieuw uit onze recente bevraging bij ongeveer 1 250 mensen. Eén op de vier is (veeleer) tegen.

Bijna negen op de tien mensen zijn bereid om lege verpakkingen bij te houden en in te ruilen in een inzamelpunt, al zakt de bereidwilligheid significant in functie van de afstand. € 0,10 lijkt alvast het ideale bedrag om de inspanning de moeite waard te maken.

Maar niet digitaal

Het maatschappelijk draagvlak krimpt echter aanzienlijk wanneer zou worden gekozen voor een digitaal systeem. Minder dan de helft van de respondenten is bereid een applicatie te downloaden op hun smartphone waarmee ze het statiegeld kunnen vereffenen. Dat aandeel daalt verder naar één op de vijf als de app geolocalisatie en bankgegevens zou vereisen.

Vooral oudere mensen zijn weinig enthousiast. Privacy en digitale geletterdheid (of het gebrek eraan) blijken significante struikelblokken. Thuisscanners zouden hier een oplossing kunnen bieden. Hoe dat concreet in zijn werk zal gaan, is nog niet duidelijk.

Voor- en nadelen van digitaal statiegeld

Vooral Vlaanderen lijkt op dit moment gewonnen voor een digitaal systeem waarbij elk flesje en elk blikje een eigencode krijgt. Die zou dan gescand moeten worden op de smartphone of thuisscanner, samen met de vuilnisbak, PMD-zak of automaat waar je het afval deponeert, waarna het statiegeld automatisch in je account verschijnt.

Pluspunten

 

Minpunten

 

Testaankoop wil klassiek statiegeld voor blikjes en petflessen

Testaankoop gelooft dat statiegeld op blikjes en flesjes de beste manier is om de hoeveelheid zwerfvuil in de natuur te beperken. Alleen stellen we ons nog heel wat vragen over het digitale systeem. Het is duidelijk dat nog lang niet alle potentiële problemen zijn uitgeklaard.

Nochtans is het de bedoeling om eind 2023 te beslissen of België kiest voor het digitaal statiegeldsysteem of het klassieke, zodat het in 2025 effectief ingevoerd kan worden.

Klassiek systeem is toegankelijk voor iedereen

Wij zouden liever een klassiek systeem zien, dat iedereen al kent van de bierflesjes, voor iedereen toegankelijk is en zo min mogelijk ruimte laat voor fraude en privacy-inbreuken. Ook andere Europese landen volgen momenteel deze traditionele route.

55 steden en gemeenten dringen bij ministers aan op invoering toegankelijk statiegeldsysteem

Vandaag sturen de burgemeesters van 55 Belgische steden en gemeenten een gezamenlijke brief naar de drie regionale milieuministers, Zuhal Demir, Céline Tellier en Alain Maron om hun steun uit te spreken voor een goed werkend statiegeldsysteem. Ze zijn bang voor de last die een digitaal statiegeld voor hen zou betekenen. Een last die ze weigeren te dragen.  

Alle drie gewesten hebben aangegeven dat ze tegen 2025 statiegeld willen invoeren. Terwijl Wallonië en Brussel voorstander zijn van een traditioneel statiegeldsysteem met inname bij verkooppunten, test de Vlaamse regering dit jaar een alternatief systeem met een app. De eerste tests van dit digitaal systeem leiden tot ernstige twijfels bij het publiek.

Burgemeesters komen in actie voor hun burgers

De 55 steden en gemeenten herinneren de ministers eraan dat het digitale systeem niet toegankelijk is voor alle burgers. Zo zijn er evengoed burgers zonder internet, smartphone of bankrekening. Ook kinderen, toeristen en  mensen met een beperking  kunnen niet zo gemakkelijk met dit systeem meedoen. Dit is onaanvaardbaar voor de burgemeesters.

Het digitale systeem legt een groot deel van de verantwoordelijkheid bij de lokale overheden. Zij moeten duizenden extra openbare vuilnisbakken plaatsen waarvan ze de  inzameling moeten organiseren. De steden en gemeenten zullen ook ingezet worden voor de distributie en het beheer van 'thuisscanners' voor de burgers die niet handig zijn met smartphones en apps. Het zijn echter de producenten en supermarkten die verantwoordelijk zouden moeten zijn voor de inzameling van van verpakkingen die ze produceren en verkopen. Dit is het principe "de vervuiler betaalt". Met digitaal statiegeld schuiven supermarkten de last door naar lokale overheden.  

“Wij pleiten voor een klassiek en makkelijk systeem waarbij iedereen zijn lege verpakkingen terugbrengt naar de winkel om hun statiegeld te innen.” 

De steden en gemeenten blijven positief en staan achter de invoering van statiegeld in 2025. Dat doen ze al jaren als leden van de Statiegeldalliantie. Maar ze willen ook verzekeren dat iedereen hieraan kan meedoen en dat het effectief werkt tegen zwerfvuil.

Deze brief wordt ondersteund door de volgende steden en gemeenten: 

Affligem, Anderlecht, Asse, Awans, Baelen, Bastogne, Bekkevoort, Bouillon, Bredene, Büllingen, Bütgenbach, Ciney, Court-Saint-Etienne, Couvin, Diksmuide, Écaussinnes, Essen, Frasnes-Les-Anvaing, Geraardsbergen, Gouvy, Grâce-Hollogne, Haacht, Halen, Hamont-Achel, Hannut, Hechtel-Eksel, Ingelmunster, Jette, Kinrooi, Lebbeke, Lendelede, Leuze-en-Hainaut, Liedekerke, Lierde, Lo-Reninge, Lochristi, Merchtem, Mettet, Mont-Saint-Guibert, Mouscron, Olne, Oostkamp, Oostrozebeke, Retie, Roeselare, Ruiselede, Sprimont, Ternat, Tielt-Winge, Trois-Ponts, Walhain, Wichelen, Wortegem-Petegem, Zelzate, Zoutleeuw

[EIND PERSBERICHT]

Contactpersoon - Chloé Schwizgebel
pers@statiegeldalliantie.org
+31 6 43288231

Onderteken je persoonlijke brief

Lees onze gezamenlijke brief

Onze brief ONZE BRIEF

Waalse beslissing voor statiegeld in 2025 geeft campagne Statiegeldalliantie vleugels

Om het zwerfafval terug te dringen en de drankverpakkingen te verduurzamen willen de drie Gewesten in 2025 statiegeld invoeren. Wallonië zette gisteren een belangrijke stap naar de invoering van statiegeld door te beslissen dat consumenten plastic flessen en blikjes moeten kunnen inleveren in de winkel en daar hun geld ook weer terug moeten kunnen krijgen.

De Statiegeldalliantie steunt deze beslissing, die de hele bevolking in staat zal stellen om samen tegen zwerfvuil te strijden door waarde te geven aan verpakkingen en ze in te leveren in de winkel. De alliantie roept verder alle politici en ook het Belgische bedrijfsleven op om constructief te werken aan de invoering van statiegeld in heel België.

Statiegeldalliantie pleit al jaren voor statiegeld

 

Van de Vlaamse kust via de straten van Brussel tot het kleinste dorp in Wallonië: iedereen is het zwerfvuil beu. Meer dan 80% van de Belgen zou graag zien dat statiegeld wordt ingevoerd. Zelfs de industrie - Fost Plus, Comeos en Fevia - die lang fervent tegen het statiegeld was, steunt nu de invoering ervan tegen 2025. De Statiegeldalliantie groeit nog altijd en telt intussen meer dan 1300 partners met één simpele eis: voer statiegeld in op blikjes en flesjes in 2025 en veeg ons land schoon. 

 

Op naar een nationaal statiegeldsysteem tegen 2025

Wallonië spreekt zijn voorkeur uit voor een statiegeldsysteem naar het voorbeeld van andere succesvolle Europese landen, waarbij consumenten hun lege verpakkingen kunnen terugbrengen naar de winkel om het statiegeld te innen. Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hadden al aangekondigd dat ze een nationaal systeem wilden.

Alle ogen zijn nu gericht op Vlaanderen. In december 2022 besloot Vlaams minister Zuhal Demir om tegen 2025 statiegeld in te voeren op plastic blikjes en flesjes in de regio. Het Vlaamse Gewest voert momenteel proefprojecten uit om uit te zoeken welk type statiegeld het zal worden: het statiegeld dat we al hebben op bierflesjes waarbij consumenten in de winkel hun geld terugkrijgen, of het digitale alternatief voorgesteld door de industrie. Een definitieve beslissing van minister Zuhal Demir wordt verwacht tegen eind 2023. De Statiegeldalliantie hoopt dat alle regeringen dan “Yes We Can!” zeggen tegen een goed werkend en consumentvriendelijk Belgisch statiegeldsysteem in 2025!

De Statiegeldalliantie blijft gemobiliseerd tot het einde

In Nederland heeft de Statiegeldalliantie met haar Belgisch-Nederlandse partners al succes geboekt met de invoering van statiegeld voor plastic flessen en blikjes en uiteraard kan België niet achterblijven! Daarom gaan ze extra hard aan de slag om de invoering van een landelijk statiegeld in België tegen 2025 voor elkaar te krijgen. De alliantie lanceert daarom alvast een eerste nieuwe campagne waarbij politici motiveren om “Yes We Can!” te zeggen tegen statiegeld en het tegengaan van zwerfvuil. 

Deze week begint de Statiegeldalliantie met haar eerste stap in de campagne en ontvingen Vlaamse politici een mooie postkaart om ze aan te moedigen en te laten weten dat de maatschappij achter ze staat.

De postkaarten zijn nog maar het begin van de nieuwe campagne van de alliantie. Ze gaan de komende maanden fors inzetten op nieuwe acties en een grootschalige mobilisatie van nieuwe partners. “We blijven campagne voeren, tot het laatste blikje of flesje wordt teruggebracht”, zei ze.

Contactinformatie Statiegeldalliantie

Chloé Schwizgebel
info@statiegeldalliantie.org
GSM. +31 6 43 28 82 31