Van de miljoenen flesjes en blikjes die jaarlijks over de toonbank gaan, belandt nog altijd een aanzienlijk deel naast de vuilbak. Plastic flesjes en blikjes zijn op dit moment verantwoordelijk voor zo’n 40 procent van het volume van het zwerfafval (zie ook de recente studie naar zwerfafvalsamenstelling in Limburg (BE)).

Mens en dier
Meer dan drie op de vier Nederlanders en Belgen stoort zich mateloos aan vervuilde straten en blikjes en flesjes in de natuur. Het ziet er vies uit én het veroorzaakt dierenleed. Koeien en andere landdieren worden ziek of sterven als stukjes blik en plastic in hun voedsel terecht komen.

Veel zwerfafval dat niet wordt opgeruimd, belandt via wind en water in de zee waar het onderdeel wordt van de plastic soep, de drijvende vuilnisbelten in de oceanen. Daar brengt het op grote schaal schade toe aan vissen, vogels en andere zeedieren, die het in hun maag krijgen, erin verstrikt raken of er in stikken.

Kosten
De totale kosten van het zwerfvuilbeleid in Nederland liggen op circa 250 miljoen euro per jaar (15,10 euro jaarlijks per inwoner). In Vlaanderen worden de kosten van het voorkomen, opruimen en verwerken van zwerfafval in de openbare ruimte in 2015 op ongeveer 164 miljoen euro geschat (25,64 euro per inwoner jaarlijks). Deze kosten worden voor 90 procent door lokale besturen gemaakt en komen dus terecht bij de belastingbetaler via de gemeentebelastingen.

Ook worden miljoenen euro’s door overheden en bedrijven aan communicatiecampagnes, opruimacties (clean ups) en extra afvalbakken besteed. Dit alles zonder structureel resultaat: onze straten, stranden, wateren en natuurgebieden blijven vervuild.

Grondstoffen
In de PMD inzamelsystemen worden plastics van verschillende kwaliteit in dezelfde zak ingezameld. Daardoor is de kwaliteit van het plastic afval laag en is de opbrengst ervan klein. Plastic dat via de PMD-zak is ingezameld mag vaak niet meer in contact komen met voedsel en drank. Dat is jammer, want het PET-plastic waaruit drankflessen zijn gemaakt, is in principe heel geschikt om nieuwe PET-flessen van te maken. Het plastic uit de PMD inzamelsystemen wordt daarom veelal verwerkt in producten van minder goede kwaliteit en functionaliteit dan het oorspronkelijke flesje. Veel flessen worden gedowncycled tot straatmeubilair, bermpaaltjes of polyester kleding, waar ze respectievelijk door weersinvloeden en in de wasmachine grote hoeveelheden plastic deeltjes loslaten in het milieu.

Aluminium blikjes hebben een zeer hoge CO2 voetafdruk als ze niet goed worden gerecycled. Een groot deel wordt niet selectief ingezameld maar komt terecht in verbrandingsovens, waardoor waardevol materiaal verloren gaat en wat een negatieve klimaatimpact heeft.

Burgers en organisaties vragen een oplossing voor zwerfafval, meer bescherming van het milieu en beter hergebruik van grondstoffen. Statiegeld is een essentieel onderdeel van deze oplossing.

Statiegeld zorgt ervoor dat lege flesjes en blikjes worden ingeleverd. Daardoor:

• blijven straten, bermen en stranden vrij van plastic flesjes en blikjes;
• verminderen we de plastic soep in zee en voorkomen we dierenleed;
• besparen lokale overheden, en daarmee de belastingbetaler, jaarlijks tientallen miljoenen euro’s aan opruimkosten van zwerfafval;
• recyclen we PET-plastic en aluminium op de beste manier. Dat levert ruim twee keer zoveel geld op per kilo gerecycled materiaal en de hoge ambities op het gebied van circulaire economie kunnen hierdoor realiteit worden;
• gaan we klimaatverandering tegen. Door efficiënter gebruik van materialen wordt minder CO2 uitgestoten en minder afval verbrand.

Hoe werkt het statiegeldsysteem voor de consument?
Het principe van statiegeld is eenvoudig: bovenop de prijs van een plastic fles of blikje betaal je bijvoorbeeld 0,25 euro statiegeld. Die 0,25 euro krijg je volledig terug op het moment dat je de lege verpakking via een automaat of winkelbalie terugbrengt. Statiegeld is dus geen belasting: wie zijn flesje of blikje netjes terugbrengt betaalt helemaal niets extra’s. Na inleveren gaat de verpakking het recyclingproces in om opnieuw in de productie van plastic flessen en blikjes te worden gebruikt. In dit filmpje wordt uitgelegd hoe het statiegeldsysteem werkt.

Veel betere recyclagecijfers
De fles of het blikje gaat dan het recyclingproces in om opnieuw in de productie van plastic flessen en blikjes te worden gebruikt. Bij statiegeldsystemen wordt veel meer gerecycled dan nu het geval is. In Duitsland wordt zelfs 98 procent van de PET-flessen gerecycled.

In Nederland wordt slechts 58 procent van de kleine PET-flessen, waar geen statiegeld op zit, gerecycled. Vergelijk dit met het retourpercentage voor grote PET-flessen, waar wel statiegeld op zit: ongeveer 95 procent. Omdat de kleine PET-flesjes samen met minder kwalitatieve kunststoffen worden ingezameld, is het ingezamelde materiaal vaak van te slechte kwaliteit om te gebruiken voor nieuwe flesjes.  

De winst voor lokale overheden
Lokale overheden proberen hun grondgebied netjes te houden maar kijken aan tegen een torenhoge factuur voor het opruimen van zwerfvuil, dat voor 40 procent uit drankverpakkingen bestaat. Deze kosten worden uiteindelijk opgehaald bij alle belastingbetalers via de jaarlijkse gemeentebelasting.

Studies tonen aan dat statiegeld voor Vlaamse gemeenten jaarlijks een besparing van 20,1 miljoen euro kan opleveren. Voor Nederlandse gemeenten loopt het zelfs op tot 80 miljoen euro.

Hoe werkt het voor supermarkten en horeca?
Winkeliers kunnen zelf kiezen welk systeem het beste voor hen werkt: lege drankverpakkingen met de hand terug innemen of via een statiegeldmachine. Als je je boodschappen online doet, kunnen de lege drankverpakkingen mee terug worden gegeven met de bezorger.

De invoering van statiegeld is in principe een extra kostenpost voor retailers. De machines zijn niet goedkoop. Een investering van 13.000 euro in een machine, nog eens 10.000 euro in een compactor (die eventueel kan worden aangesloten op meerdere machines) plus de onderhoudskosten, betekenen dat supermarkten de meeste investeringskosten betalen van een statiegeldsysteem. Alle overige kosten zoals arbeidskosten, logistieke kosten en kosten voor een centraal beheersysteem vallen hierbij in het niet.

In Noorwegen is daarom afgesproken de supermarkten te vergoeden met een zogenaamde handling fee. Voor ieder blikje dat supermarkten innemen krijgen ze (omgerekend) 0,0209 euro en voor ieder flesje 0,0261 euro. Omdat het gaat over honderdduizenden flesjes en blikjes per machine, lopen de inkomsten jaarlijks in de duizenden euro’s. Zo worden ze volledig gecompenseerd voor de kosten die ze maken. De supermarkten verdienen hiermee hun investeringen binnen ongeveer 3 jaar terug. De geschatte levensduur van een statiegeldmachine is 7 tot 10 jaar, wat betekent dat de Noorse supermarkten op den duur geld verdienen aan statiegeld.

Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid
Statiegeld is een voorbeeld van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid: de producent neemt verantwoordelijkheid voor de volledige levenscyclus van een product met speciale aandacht voor terugname, recycling en eindverwerking.

Om terug te komen op het voorbeeld van Noorwegen: daar wordt de handling fee aan de supermarkten gefinancierd door drie verschillende bronnen van inkomsten.

• Allereerst betalen producenten (omgerekend) 0,52 cent per blikje en 1,56 cent per flesje dat ze op de markt brengen (Infinitum, 2016).
• Ten tweede is er de opbrengst van de verkoop van hoge kwaliteit PET en blik.
• Tenslotte zijn er de inkomsten van de plastic flesjes en blikjes die niet worden ingeleverd en waarvan het statiegeld meehelpt het systeem te financieren.

Producenten dragen met een statiegeldsysteem bij aan een sterke circulaire economie. Statiegeld zorgt er immers voor dat meer drankverpakkingen terugkomen bij de producenten. Het materiaal is bovendien van hoge kwaliteit, waardoor het hergebruikt kan worden in nieuwe drankverpakkingen.

Kortom, een statiegeldsysteem voor blikjes en plastic flesjes is dé manier om een duurzaam beheer van grondstoffen te realiseren en zwerfafval te verminderen.